New rules on ration भारतातील अन्न सुरक्षा व्यवस्थेत आमूलाग्र बदल होत आहेत. १ जानेवारी २०२५ पासून शिधापत्रिका व्यवस्थेत अनेक महत्त्वपूर्ण बदल अंमलात येणार आहेत. या बदलांचा थेट परिणाम देशभरातील कोट्यवधी शिधापत्रिकाधारकांवर होणार आहे. विशेषतः ई-केवायसी प्रक्रियेशी संबंधित नवीन नियमांमुळे अनेक नागरिकांचे शिधापत्रिका रद्द होण्याची शक्यता आहे.
नवीन नियमांमागील उद्दिष्टे
राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा कायद्याअंतर्गत (NFSA) सरकार गरीब व गरजू नागरिकांना स्वस्त दरात अन्नधान्य पुरवठा करते. मात्र या व्यवस्थेत काही त्रुटी आढळून आल्या आहेत. बनावट शिधापत्रिकांचा वाढता वापर, अपात्र व्यक्तींना मिळणारा लाभ आणि वितरण व्यवस्थेतील गैरव्यवहार या समस्यांवर उपाययोजना करण्यासाठी सरकारने हे नवीन नियम आणले आहेत.
ई-केवायसी प्रक्रियेचे महत्त्व
शिधापत्रिका व्यवस्थेत पारदर्शकता आणण्यासाठी सरकारने ई-केवायसी प्रक्रिया अनिवार्य केली आहे. या प्रक्रियेद्वारे प्रत्येक शिधापत्रिकाधारकाची खरी ओळख पडताळली जाते. आधार क्रमांक आणि बायोमेट्रिक माहितीच्या आधारे ही पडताळणी केली जाते. यामुळे बनावट शिधापत्रिकांचा वापर रोखता येईल आणि खऱ्या लाभार्थ्यांपर्यंत योजनेचा लाभ पोहोचवता येईल.
नवीन नियमांचे महत्त्वाचे मुद्दे
१. ई-केवायसी अनिवार्यता
- सर्व शिधापत्रिकाधारकांना ई-केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करणे बंधनकारक आहे
- ३१ ऑगस्ट २०२४ पर्यंत ही प्रक्रिया पूर्ण करावी लागेल
- या मुदतीनंतर ई-केवायसी न केलेल्या शिधापत्रिका १ जानेवारी २०२५ पासून रद्द होतील
२. ई-केवायसी प्रक्रिया
शिधापत्रिकाधारकांना दोन पद्धतींनी ई-केवायसी करता येईल:
अ) रेशन दुकानात जाऊन
- नजीकच्या रेशन दुकानात जावे
- आधार कार्ड घेऊन जावे
- POS मशीनवर बायोमेट्रिक पडताळणी करावी
- दुकानदाराकडून पावती घ्यावी
ब) ऑनलाईन पद्धत
- सरकारच्या अधिकृत वेबसाईटवर जावे
- आधार क्रमांक आणि शिधापत्रिका क्रमांक भरावा
- OTP पडताळणी करावी
- आवश्यक कागदपत्रे अपलोड करावी
नवीन व्यवस्थेचे फायदे
१. प्रशासकीय पातळीवर
- बनावट शिधापत्रिकांची संख्या कमी होईल
- वितरण व्यवस्थेत पारदर्शकता येईल
- सरकारी निधीचा योग्य वापर होईल
- डिजिटल रेकॉर्ड ठेवणे सोपे होईल
२. लाभार्थ्यांसाठी
- खऱ्या लाभार्थ्यांना नियमित रेशन मिळेल
- ऑनलाईन तक्रार नोंदवता येईल
- मोबाईल अॅपद्वारे माहिती मिळेल
- पोर्टेबिलिटीचा फायदा घेता येईल
नागरिकांसाठी महत्त्वाच्या सूचना
१. ई-केवायसी प्रक्रिया वेळेत पूर्ण करावी २. सर्व कागदपत्रे अद्ययावत ठेवावीत ३. आधार क्रमांक शिधापत्रिकेशी जोडावा ४. मोबाईल क्रमांक अपडेट करावा ५. नियमित रेशन घ्यावे
सरकार पुढील काळात अधिक सुधारणा करण्याच्या विचारात आहे:
- वन नेशन वन रेशन कार्ड योजनेचा विस्तार
- डिजिटल पेमेंट सुविधा
- स्मार्ट रेशन कार्ड
- रेशन दुकानांचे आधुनिकीकरण
शिधापत्रिका व्यवस्थेतील हे बदल देशातील अन्न सुरक्षा व्यवस्था अधिक कार्यक्षम करण्यासाठी महत्त्वाचे ठरणार आहेत. नागरिकांनी या बदलांची दखल घेऊन आवश्यक ती कार्यवाही करणे गरजेचे आहे. विशेषतः ई-केवायसी प्रक्रिया वेळेत पूर्ण करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. यामुळे भविष्यात होणाऱ्या गैरसोयी टाळता येतील आणि योजनेचा लाभ सुरळीतपणे घेता येईल.