New rates of ST bus महाराष्ट्र राज्य मार्ग परिवहन महामंडळाने (एसटी) नुकताच एक महत्त्वपूर्ण निर्णय जाहीर केला आहे, ज्यामुळे राज्यातील लाखो प्रवाशांना मोठा आर्थिक फटका बसणार आहे.
उन्हाळी हंगामात प्रवाशांची संख्या मोठ्या प्रमाणावर वाढत असताना एसटी महामंडळाने तिकीट दरात १० टक्के वाढ करण्याचा निर्णय घेतला आहे. ही भाडेवाढ एप्रिल ते १५ जून २०२४ या कालावधीसाठी लागू राहणार असून, त्यानंतर तिकीट दर पूर्ववत करण्यात येणार आहेत.
उन्हाळी हंगामात एसटी प्रवाशांची संख्या लक्षणीयरीत्या वाढते. या काळात दररोज सरासरी ५५ लाख प्रवासी विविध मार्गांवर प्रवास करतात. शालेय-महाविद्यालयीन सुट्या, कौटुंबिक भेटी, पर्यटन आणि देवदर्शन यांसाठी नागरिक मोठ्या प्रमाणात प्रवास करतात. स्थलांतरित होणाऱ्या प्रवाशांची एकूण संख्या १३,००० पर्यंत पोहोचते. अशा परिस्थितीत भाडेवाढीचा निर्णय प्रवाशांसाठी अतिरिक्त आर्थिक बोजा ठरणार आहे.
एसटी महामंडळाने या भाडेवाढीमागील अनेक कारणे सांगितली आहेत. वाहतूक खर्चात झालेली वाढ, इंधन दरवाढीचा परिणाम, महामंडळाचे आर्थिक नियोजन आणि प्रवासी सेवांच्या गुणवत्ता सुधारणेसाठी आवश्यक निधी ही त्यातील प्रमुख कारणे आहेत. २०१८ मध्ये देखील एसटी महामंडळाने दिवाळीच्या काळात २० टक्के भाडेवाढ केली होती. त्यावेळी डिझेलच्या वाढत्या किमती, कोरोना काळातील आर्थिक नुकसान आणि महामंडळाचे वाढते परिचालन खर्च यांमुळे भाडेवाढ करण्यात आली होती.
सध्या लोकसभा निवडणुकीची आचारसंहिता लागू असल्याने, या भाडेवाढीच्या प्रस्तावासाठी निवडणूक आयोगाची परवानगी घेणे आवश्यक आहे. त्याचबरोबर राज्य परिवहन प्राधिकरणाची परवानगी आणि संबंधित विभागांची तांत्रिक मंजुरी देखील आवश्यक आहे. या प्रशासकीय प्रक्रियेनंतरच भाडेवाढ अंमलात येणार आहे.
या भाडेवाढीचा सर्वाधिक परिणाम नियमित प्रवास करणाऱ्या नोकरदार वर्गावर होणार आहे. त्याचबरोबर शालेय-महाविद्यालयीन विद्यार्थी, गावाकडे जाणारे स्थलांतरित कामगार आणि पर्यटन व देवदर्शनासाठी प्रवास करणारे नागरिक यांनाही या भाडेवाढीचा मोठा फटका बसणार आहे. कुटुंबासह प्रवास करणाऱ्यांना जास्त खर्च करावा लागणार असून, विद्यार्थ्यांच्या पालकांवर अतिरिक्त आर्थिक ताण येणार आहे. दैनंदिन प्रवाशांच्या मासिक खर्चातही लक्षणीय वाढ होणार आहे.
तथापि, एसटी महामंडळाने प्रवाशांसाठी काही सवलती व पर्यायी व्यवस्था उपलब्ध करून दिल्या आहेत. मासिक पास धारकांना विशेष सवलत, विद्यार्थी पास योजना, ज्येष्ठ नागरिक सवलत आणि विशेष सामूहिक प्रवास योजना या माध्यमातून प्रवाशांना काही प्रमाणात दिलासा मिळणार आहे. परंतु या सवलतींचा लाभ सर्व प्रवाशांना मिळेल असे नाही.
एसटी ही महाराष्ट्रातील सर्वसामान्य जनतेची जीवनवाहिनी आहे. ग्रामीण भागातील नागरिकांसाठी ती एकमेव विश्वासार्ह वाहतूक साधन आहे. अशा परिस्थितीत भाडेवाढीचा निर्णय अत्यंत काळजीपूर्वक घेणे आवश्यक होते. हंगामी स्वरूपाची ही भाडेवाढ असली तरी, उन्हाळी सुट्यांच्या काळात ती प्रवाशांसाठी मोठा आर्थिक भार ठरणार आहे.
महामंडळाने भाडेवाढीऐवजी खर्च कपातीचे पर्याय शोधणे गरजेचे होते. कार्यक्षमता वाढवून, अनावश्यक खर्च कमी करून आणि नवीन उत्पन्नाचे स्रोत शोधून महामंडळाला आपली आर्थिक स्थिती सुधारता येऊ शकली असती. त्याचबरोबर सरकारने देखील एसटी महामंडळाला अधिक आर्थिक मदत करून प्रवाशांवरील बोजा कमी करण्याचा प्रयत्न करणे आवश्यक होते.
या भाडेवाढीमुळे काही प्रवासी खासगी वाहतूक साधनांकडे वळण्याची शक्यता आहे. यामुळे एसटी महामंडळाच्या उत्पन्नावर विपरीत परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे दीर्घकालीन दृष्टीने ही भाडेवाढ महामंडळासाठी फायदेशीर ठरेल की नाही याचा देखील विचार करणे गरजेचे होते.
एकंदरीत, एसटी महामंडळाची ही भाडेवाढ सर्वसामान्य प्रवाशांसाठी आर्थिक बोजा ठरणार आहे. विशेषतः उन्हाळी हंगामात जेव्हा प्रवाशांची संख्या मोठ्या प्रमाणात वाढते, तेव्हा ही भाडेवाढ अधिक जाचक ठरणार आहे. महामंडळाने प्रवाशांच्या हिताचा विचार करून आणि पर्यायी उपाययोजना शोधून भाडेवाढीचा निर्णय घेणे अधिक योग्य ठरले असते.
