amount of PM Kisan Yojana प्रधानमंत्री किसान सम्मान निधी योजना (पीएम किसान) ही भारत सरकारची एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे, जी देशातील लहान आणि सीमांत शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत करण्यासाठी डिसेंबर २०१८ मध्ये सुरू करण्यात आली. या योजनेचा मुख्य उद्देश शेतकऱ्यांना त्यांच्या शेती खर्चासाठी थेट आर्थिक मदत करणे हा आहे. सध्याच्या काळात शेतकऱ्यांना अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागत असताना ही योजना त्यांच्यासाठी आधारस्तंभ ठरत आहे.
योजनेची ठळक वैशिष्ट्ये: प्रधानमंत्री किसान सम्मान निधी योजनेंतर्गत पात्र शेतकऱ्यांना वार्षिक ६,००० रुपये दिले जातात. ही रक्कम तीन समान हप्त्यांमध्ये म्हणजेच प्रत्येकी २,००० रुपये याप्रमाणे थेट लाभार्थ्यांच्या बँक खात्यात जमा केली जाते. या योजनेचे सर्वात महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे पारदर्शक व्यवस्था आहे. डायरेक्ट बेनिफिट ट्रान्सफर (DBT) द्वारे पैसे थेट शेतकऱ्यांच्या खात्यात जमा होतात, ज्यामुळे मध्यस्थांची गरज पडत नाही आणि भ्रष्टाचाराला आळा बसतो.
पात्रता निकष: या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी काही महत्त्वाचे निकष आहेत. प्रामुख्याने २ हेक्टरपर्यंत (५ एकर) शेतजमीन असणारे लहान व सीमांत शेतकरी या योजनेसाठी पात्र आहेत. शेतजमीन संबंधित राज्य किंवा केंद्रशासित प्रदेशाच्या भूमी अभिलेखांमध्ये लाभार्थी शेतकऱ्याच्या नावावर नोंदलेली असणे आवश्यक आहे. वयाची कोणतीही अट नाही, मात्र शेतकरी वयस्क आणि जमिनीचा मालक असणे आवश्यक आहे.
अपात्रता: काही वर्गातील लोक या योजनेसाठी अपात्र ठरतात. यामध्ये संस्थात्मक जमीनधारक, मागील आर्थिक वर्षात आयकर भरणारे शेतकरी, आणि विशिष्ट सरकारी पदांवर असलेले किंवा निवृत्तीवेतन घेणारे कर्मचारी यांचा समावेश होतो. तसेच उच्च उत्पन्न गटातील व्यक्ती या योजनेसाठी पात्र नाहीत.
आवश्यक कागदपत्रे: योजनेचा लाभ घेण्यासाठी खालील कागदपत्रे आवश्यक आहेत:
- आधार कार्ड (अनिवार्य)
- बँक खात्याचे तपशील (IFSC कोडसह)
- अद्ययावत जमीन अभिलेख
- जमिनीच्या मालकीचा पुरावा
- रहिवासी पुरावा
- रेशन कार्ड
- उत्पन्नाचा दाखला
- मोबाईल नंबर
- जातीचा दाखला (आरक्षित प्रवर्गातील लाभार्थ्यांसाठी)
ऑनलाईन अर्ज प्रक्रिया: पीएम किसान योजनेसाठी ऑनलाईन अर्ज करण्याची प्रक्रिया सोपी आहे. सर्वप्रथम शेतकऱ्यांनी योजनेच्या अधिकृत वेबसाईटवर जाऊन ‘किसान कॉर्नर’ विभागात प्रवेश करावा. त्यानंतर ‘नवीन शेतकरी नोंदणी’ या पर्यायावर क्लिक करून आवश्यक माहिती भरावी.
यामध्ये आधार क्रमांक, मोबाईल नंबर आणि राज्याची निवड करणे आवश्यक आहे. मोबाईल नंबरवर आलेल्या OTP द्वारे पडताळणी झाल्यानंतर संपूर्ण अर्ज भरून सबमिट करावा. अर्जाची स्थिती ‘लाभार्थी स्थिती’ या विभागात तपासता येते.
योजनेची अंमलबजावणी: या योजनेची अंमलबजावणी राज्य सरकारे आणि केंद्रशासित प्रदेशांच्या माध्यमातून केली जाते. त्यांची प्रमुख जबाबदारी पात्र शेतकऱ्यांची निवड करणे, अर्जांची पडताळणी करणे आणि नोंदणी प्रक्रिया सुलभ करणे ही आहे. योजनेसाठी कोणतेही शुल्क आकारले जात नाही. नोंदणी प्रक्रिया पूर्णपणे विनामूल्य आहे.
योजनेचे महत्त्व आणि प्रभाव: पीएम किसान योजना शेतकऱ्यांच्या जीवनात महत्त्वपूर्ण बदल घडवून आणत आहे. थेट आर्थिक मदतीमुळे शेतकऱ्यांना बियाणे, खते, कीटकनाशके यांसारख्या आवश्यक शेती सामग्रीची खरेदी करणे सोपे झाले आहे. तसेच या योजनेमुळे शेतकऱ्यांचे सावकारांवरील अवलंबित्व कमी होऊन त्यांचे आर्थिक सक्षमीकरण होत आहे.
प्रधानमंत्री किसान सम्मान निधी योजना ही भारतीय शेतकऱ्यांसाठी एक महत्त्वाची योजना ठरली आहे. पारदर्शक व्यवस्था, थेट लाभ हस्तांतरण आणि विनामूल्य नोंदणी यांसारख्या वैशिष्ट्यांमुळे ही योजना शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरत आहे. मात्र अजूनही अनेक पात्र शेतकरी या योजनेपासून वंचित आहेत.