currency notes भारतीय चलनी नोटांवरील महात्मा गांधींची प्रतिमा हा भारताच्या स्वातंत्र्योत्तर इतिहासाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. गांधीजींची प्रतिमा केवळ चलनाचा भाग नसून, ती भारतीय मूल्यांचे, एकात्मतेचे आणि अहिंसेचे प्रतीक मानली जाते. आजच्या डिजिटल युगातही या प्रतिमेचे महत्त्व अबाधित आहे. चला तर मग, गांधीजींच्या प्रतिमेच्या इतिहास, महत्त्व आणि भविष्यातील संभाव्य बदलांवर एक नजर टाकूया.
महात्मा गांधींची प्रतिमा चलनी नोटांवर कशी आली?
भारताला 1947 साली स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, भारतीय चलनी नोटांवर इंग्रजांनी वापरलेली प्रतिमांची जागा भारतीय प्रतीकांनी घेतली. सुरुवातीला भारतीय नोटांवर अशोक स्तंभ आणि विविध सांस्कृतिक प्रतिके वापरण्यात आली. मात्र, 1969 साली महात्मा गांधींच्या जन्मशताब्दीच्या निमित्ताने, पहिल्यांदा गांधीजींचे चित्र नोटांवर आले.
त्यानंतर 1987 मध्ये 500 रुपयांच्या नोटांवर गांधीजींच्या प्रतिमेचा समावेश करण्यात आला, ज्यामध्ये त्यांचे हसतमुख चित्र दिसते. 1996 मध्ये रिझर्व्ह बँकेने सर्व मूल्यवर्गांच्या नोटांवर महात्मा गांधींची प्रतिमा एकसमान स्वरूपात छापण्याचा निर्णय घेतला.
नोटांवरील गांधी प्रतिमेची मालिका
गांधीजींच्या प्रतिमेच्या संदर्भात काही महत्त्वाच्या टप्प्यांवर नजर टाकूया:
- प्रारंभिक नोटा (1969): गांधीजींचे सेवाग्राम आश्रमातले बसलेले चित्र.
- हसतमुख प्रतिमा (1987): 500 रुपयांच्या नोटेसह नवीन मालिकेची सुरुवात.
- 1996 चा बदल: गांधीजींच्या प्रतिमेचा सर्व मूल्यांच्या नोटांवर समावेश.
नोटांवरील गांधी प्रतिमेचे महत्त्व
महात्मा गांधींच्या प्रतिमेचा समावेश हा केवळ त्यांच्या ऐतिहासिक योगदानाचे स्मरण नसून, भारतीय चलनी नोटांना एक राष्ट्रीय ओळख देतो. यामागे अनेक उद्देश आहेत:
- राष्ट्रीय एकात्मता: गांधीजींची प्रतिमा भारताच्या विविधतेत एकतेचे प्रतीक आहे.
- मूल्यांचा प्रसार: गांधीजींच्या सत्य, अहिंसा आणि नैतिकतेच्या तत्त्वांचा प्रचार.
- सांस्कृतिक वारसा: भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील गांधीजींच्या योगदानाची आठवण.
वॉटरमार्क आणि सुरक्षा वैशिष्ट्ये
भारतीय चलनी नोटांवर गांधीजींच्या प्रतिमेसह, विविध सुरक्षा वैशिष्ट्ये देखील असतात:
- वॉटरमार्क: उजेडासमोर धरल्यास गांधीजींचे अप्रकट चित्र.
- सुरक्षा धागा: बनावट नोटांपासून संरक्षणासाठी अंतर्भूत धागा.
- मायक्रो प्रिंटिंग: लहान अक्षरांमध्ये छापलेली माहिती.
- ओघळकीदार प्रतिमा: उजळकोर छपाईमुळे उभटपणा जाणवतो.
गांधीजींच्या प्रतिमेच्या संदर्भात अफवा
मागील काही काळात सोशल मीडियावर भारतीय नोटांवरील महात्मा गांधींच्या प्रतिमेच्या बदलासंदर्भात चर्चा झाली. काही अहवालांनुसार, नोटांवर रवींद्रनाथ टागोर किंवा डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम यांची प्रतिमा छापली जाईल, असा दावा करण्यात आला. मात्र, रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने याबाबत स्पष्ट केले आहे की, असा कोणताही प्रस्ताव नाही.
नवीन प्रतिमा समाविष्ट करणे का शक्य नाही?
भारतीय नोटांवरील महात्मा गांधींची प्रतिमा बदलण्याचे निर्णय घेणे तांत्रिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या कठीण आहे:
- जागतिक मान्यता: गांधीजींच्या प्रतिमेला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ओळख आहे.
- सातत्य: नोटांच्या ओळखीचे आणि डिझाइनचे सातत्य राखणे आवश्यक.
हे पण वाचा:
या यादीत नाव असणाऱ्या कुटुंबाना मिळणार मोफत राशन आत्ताच चेक करा याद्या get free ration lists now