deposited in women’s महिला सबलीकरण हा विकसनशील देशांसमोरील एक महत्त्वाचा मुद्दा आहे. भारतातील विविध राज्य सरकारे महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी अनेक योजना राबवत असतात. महाराष्ट्र राज्य सरकारने सुरू केलेली ‘माझी लाडकी बहिण योजना’ ही त्यापैकीच एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे. या योजनेचा मुख्य उद्देश महिलांचे आर्थिक सबलीकरण करणे आणि त्यांना आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी बनवणे हा आहे.
योजनेची पार्श्वभूमी आणि महत्त्व: महाराष्ट्रातील महिलांच्या आर्थिक स्थितीचा विचार करता, त्यांच्या आर्थिक स्वातंत्र्याची गरज अधोरेखित होते. बहुतांश महिला या कुटुंबाच्या उत्पन्नात महत्त्वाची भूमिका बजावत असल्या तरी त्यांना स्वतःचे स्वतंत्र उत्पन्न नसते. या पार्श्वभूमीवर, माझी लाडकी बहिण योजना ही महिलांना नियमित उत्पन्नाचा स्रोत उपलब्ध करून देण्याच्या उद्देशाने सुरू करण्यात आली आहे.
योजनेची वैशिष्ट्ये आणि लाभ: या योजनेअंतर्गत सुरुवातीला पात्र महिला लाभार्थ्यांना दरमहा १५०० रुपये देण्यात येत होते. मात्र, निवडणुकीच्या प्रचारादरम्यान महायुती सरकारने हे मानधन वाढवून २१०० रुपये करण्याचे आश्वासन दिले आहे. मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी या आश्वासनाची पूर्तता करण्याची ग्वाही दिली असून, एप्रिल २०२४ पासून वाढीव मानधन लागू होण्याची शक्यता आहे.
योजनेची अंमलबजावणी आणि पारदर्शकता: योजनेच्या पारदर्शक अंमलबजावणीसाठी सरकारने डायरेक्ट बेनिफिट ट्रान्सफर (DBT) पद्धत स्वीकारली आहे. यामुळे लाभार्थ्यांच्या बँक खात्यात थेट पैसे जमा होतात. लाभार्थी महिलांना त्यांच्या खात्यात जमा झालेली रक्कम PFMS (Public Financial Management System) पोर्टलवर ऑनलाइन पद्धतीने तपासता येते.
पेमेंट स्थिती तपासण्याची प्रक्रिया: लाभार्थी महिलांना त्यांच्या खात्यात जमा झालेली रक्कम तपासण्यासाठी एक सुलभ ऑनलाइन प्रणाली विकसित करण्यात आली आहे. PFMS पोर्टलवर जाऊन, आवश्यक माहिती भरून आणि OTP प्रमाणीकरणानंतर पेमेंटची स्थिती तपासता येते. याशिवाय, बँक शाखा, मोबाइल बँकिंग अॅप किंवा बँक ग्राहक सेवा यांच्या माध्यमातूनही माहिती मिळवता येते.
योजनेसमोरील आव्हाने: या महत्त्वाकांक्षी योजनेसमोर काही महत्त्वाची आव्हाने आहेत. मोठ्या संख्येने लाभार्थ्यांची पडताळणी करणे, वाढीव मानधनासाठी आर्थिक नियोजन करणे आणि तांत्रिक अडचणींवर मात करणे ही त्यातील प्रमुख आव्हाने आहेत. सरकारला या आव्हानांवर मात करण्यासाठी सुनियोजित धोरण आखावे लागेल.
माझी लाडकी बहिण योजना केवळ आर्थिक मदत नाही, तर ती महिला सबलीकरणाचा एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. नियमित उत्पन्नामुळे महिलांना आर्थिक स्वातंत्र्य मिळते, त्यांचा आत्मविश्वास वाढतो आणि कुटुंबातील निर्णय प्रक्रियेत त्यांचा सहभाग वाढतो. याशिवाय, या योजनेमुळे महिलांना बँकिंग व्यवहारांची माहिती होते आणि त्या डिजिटल व्यवहारांशी परिचित होतात.
योजनेच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी सरकारला आणखी काही पावले उचलावी लागतील. यामध्ये डिजिटल साक्षरता कार्यक्रम, बँकिंग मार्गदर्शन शिबिरे आणि तक्रार निवारण यंत्रणा बळकट करणे यांचा समावेश आहे. याशिवाय, योजनेचा लाभ अधिकाधिक महिलांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी जनजागृती मोहीम राबवावी लागेल.
माझी लाडकी बहिण योजना ही महिला सबलीकरणाच्या दिशेने टाकलेले एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. या योजनेमुळे महिलांना आर्थिक स्वातंत्र्य मिळणार असून, त्यांचे सामाजिक स्थान बळकट होण्यास मदत होईल. योजनेच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी सरकार, प्रशासन आणि लाभार्थी महिलांनी एकत्रितपणे प्रयत्न करणे गरजेचे आहे.
