price of edible oil गेल्या काही महिन्यांत महाराष्ट्रातील खाद्यतेल बाजारात मोठे बदल घडत आहेत. विशेषतः तीन प्रमुख खाद्यतेलांच्या – सोयाबीन, शेंगदाणा आणि सूर्यफूल तेलाच्या किंमतींमध्ये लक्षणीय वाढ झाली आहे. ही वाढ केवळ ग्राहकांसाठीच नव्हे तर संपूर्ण अर्थव्यवस्थेसाठी चिंतेचा विषय बनली आहे.
सर्वाधिक चिंताजनक बाब म्हणजे सोयाबीन तेलाच्या किमतीत झालेली प्रचंड वाढ. केवळ काही महिन्यांतच सोयाबीन तेलाचा दर प्रति किलो ₹110 वरून ₹130 पर्यंत पोहोचला आहे. म्हणजेच प्रति किलो ₹20 ची भरमसाठ वाढ झाली आहे. ही वाढ अनेक कारणांमुळे झाली असली तरी त्यामागे प्रामुख्याने आंतरराष्ट्रीय बाजारातील अस्थिरता आणि स्थानिक उत्पादनातील घट ही कारणे आहेत. सोयाबीन तेल हे भारतीय स्वयंपाकघरातील एक अत्यावश्यक घटक असल्याने, या वाढीचा थेट परिणाम सर्वसामान्य कुटुंबांच्या दैनंदिन खर्चावर होत आहे.
शेंगदाणा तेलाच्या बाबतीत परिस्थिती फारशी वेगळी नाही. या तेलाच्या किमतीत ₹10 ची वाढ होऊन ती आता ₹185 प्रति किलो पर्यंत पोहोचली आहे. शेंगदाणा तेल हे विशेषतः महाराष्ट्रात अतिशय लोकप्रिय असून, अनेक पारंपरिक पदार्थांमध्ये त्याचा वापर केला जातो. हवामान बदलांचा शेंगदाणा पिकावरील प्रतिकूल परिणाम आणि शेतकऱ्यांच्या उत्पादन खर्चातील वाढ यामुळे या तेलाच्या किमतीत वाढ झाली आहे.
सूर्यफूल तेलाच्या बाबतीतही समान चित्र दिसते. या तेलाच्या किमतीत ₹15 ची वाढ झाली असून, ती आता ₹130 प्रति किलो पर्यंत पोहोचली आहे. आंतरराष्ट्रीय बाजारातील अस्थिरता आणि स्थानिक उत्पादनाची कमतरता यांमुळे ही वाढ झाली आहे.
या किंमत वाढीचा शेतकरी आणि ग्राहक या दोन्ही घटकांवर महत्त्वपूर्ण प्रभाव पडत आहे. शेतकऱ्यांच्या दृष्टीने ही परिस्थिती दुधारी तलवारीसारखी आहे. एका बाजूला, तेलबिया पिकवणाऱ्या शेतकऱ्यांना चांगला भाव मिळण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे. त्यामुळे त्यांचे उत्पन्न वाढण्याची संभावना आहे. पुढील हंगामात अधिक शेतकरी तेलबिया पिकांकडे वळण्याची शक्यताही नाकारता येत नाही.
मात्र, दुसऱ्या बाजूला, बियाणे आणि इतर निविष्ठांच्या किमतीतही वाढ होत असल्याने उत्पादन खर्च वाढत आहे. बाजारातील अस्थिरतेमुळे शेतकऱ्यांना योग्य निर्णय घेणे कठीण होत आहे.
ग्राहकांवर या किंमत वाढीचा सर्वाधिक विपरीत परिणाम होत आहे. दैनंदिन जीवनात खाद्यतेल हा अत्यावश्यक घटक असल्याने, वाढत्या किमतींमुळे कुटुंबांचा खर्च वाढत आहे. अनेक कुटुंबांना आपल्या आहार पद्धतीत बदल करावे लागत आहेत किंवा स्वस्त पर्यायी तेलांकडे वळावे लागत आहे.
या परिस्थितीचे दूरगामी परिणाम अधिक गंभीर असू शकतात. शेती क्षेत्रात तेलबिया पिकांखालील क्षेत्र वाढण्याची शक्यता आहे. त्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान आणि पद्धतींचा अवलंब करावा लागेल. सरकारला आपल्या धोरणांमध्ये, विशेषतः आयात-निर्यात धोरणांमध्ये बदल करावे लागू शकतात.
या परिस्थितीत सर्व घटकांनी काही महत्त्वपूर्ण पावले उचलणे आवश्यक आहे. शेतकऱ्यांनी पिक पद्धतीत योग्य ते बदल करून उत्पादन वाढवण्याचा प्रयत्न करावा. त्यासाठी आधुनिक तंत्रज्ञान आणि पद्धतींचा वापर करावा. नियमितपणे बाजारभावांची माहिती घेऊन त्यानुसार निर्णय घ्यावेत.
ग्राहकांनी खर्चाचे काटेकोर नियोजन करावे. शक्य असेल तेथे पर्यायी तेलांचा वापर करावा आणि अन्नाचा अपव्यय टाळावा. सरकारने किंमती नियंत्रणात ठेवण्यासाठी योग्य त्या उपाययोजना कराव्यात. त्यासाठी आयात-निर्यात धोरणांचा पुनर्विचार करावा आणि स्थानिक उत्पादन वाढवण्यासाठी प्रोत्साहन द्यावे.
खाद्यतेल बाजारातील ही अस्थिरता तात्पुरती की दीर्घकालीन असेल हे सांगणे कठीण आहे. मात्र, या काळात सर्व घटकांनी सावधगिरीने वागणे आणि योग्य ती पावले उचलणे महत्त्वाचे आहे. यासाठी माहितीचे योग्य आदान-प्रदान आणि बाजार भावांची अचूक माहिती मिळवणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. शेतकऱ्यांनी विविध माहिती स्रोतांशी जोडले जाणे आणि नियमित अपडेट्स मिळवणे गरजेचे आहे.
