return to original owner जमीन ही मानवी जीवनातील सर्वात मौल्यवान संपत्ती आहे. मात्र आजच्या काळात जमीन व्यवहारांमध्ये अनेक गुंतागुंती निर्माण झाल्या आहेत. विशेषतः १९५६ सालच्या जमीन कायद्यानंतर जप्त केलेल्या जमिनींच्या संदर्भात नवीन धोरणांमुळे मूळ मालकांना त्यांच्या जमिनी परत मिळण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे. या पार्श्वभूमीवर जमीन खरेदी-विक्री करताना कोणती काळजी घ्यावी याबद्दल सविस्तर माहिती जाणून घेणे आवश्यक आहे.
जमीन व्यवहारांपूर्वी घ्यावयाची दक्षता
१. कागदपत्रांची पडताळणी
जमीन खरेदी करण्यापूर्वी सर्वप्रथम त्या जमिनीची सर्व कागदपत्रे तपासणे अत्यंत महत्वाचे आहे. यामध्ye पुढील कागदपत्रांचा समावेश असावा:
- ७/१२ उतारा
- फेरफार नोंदी
- मिळकत पत्रिका
- गाव नमुना नंबर ६
- नकाशा व प्लॉट क्रमांक
२. जमिनीचा इतिहास
जमिनीचा मागील ३० वर्षांचा इतिहास तपासणे महत्वाचे आहे. यामध्ये:
- पूर्वीचे मालक कोण होते?
- जमीन कधी व कशी हस्तांतरित झाली?
- कोणत्याही वादाचे प्रकरण प्रलंबित आहे का?
- जमीन कोणत्या प्रकारची आहे – शेतजमीन, बिगर शेती, वहिवाटीची इ.
३. कायदेशीर बाबींची तपासणी
- जमीन कायद्याअंतर्गत येते का?
- स्थानिक प्राधिकरणाच्या नियमांचे पालन होते का?
- विकास नियंत्रण नियमावलीनुसार काय बांधकाम करता येईल?
- जमिनीवर कोणतेही बोजे आहेत का?
भूमी अभिलेख आणि त्यांचे महत्व
भूमी अभिलेख हे जमिनीच्या मालकी हक्काचे सर्वात महत्वाचे पुरावे आहेत. आधुनिक काळात डिजिटलायझेशनमुळे या नोंदी ऑनलाइन पाहता येतात. भूमी अभिलेखांमध्ये पुढील माहिती असते:
१. जमिनीची मूलभूत माहिती
- क्षेत्रफळ
- सीमा
- भोगवटादार वर्ग
- पीक पद्धती
- सिंचन सुविधा
२. मालकी हक्क
- वर्तमान मालक
- वारसदार
- भाडेकरू असल्यास त्यांची माहिती
- संयुक्त मालकी असल्यास सर्व मालकांची नावे
१९५६ च्या कायद्यानुसार जप्त जमिनींबाबत नवीन धोरण
१९५६ साली जमीन सुधारणा कायद्यांतर्गत अनेक जमिनी शासनाने जप्त केल्या होत्या. आता नवीन धोरणानुसार या जमिनी मूळ मालकांना परत करण्याचा निर्णय झाला आहे. यासाठी पुढील प्रक्रिया अवलंबावी लागेल:
१. अर्ज प्रक्रिया
- संबंधित तहसील कार्यालयात अर्ज करणे
- आवश्यक कागदपत्रे सादर करणे
- मूळ मालकी हक्काचे पुरावे देणे
२. पडताळणी प्रक्रिया
- महसूल विभागाकडून तपासणी
- स्थळ पाहणी
- हरकती व सूचना मागवणे
जमीन व्यवहारातील महत्वाचे टप्पे
१. प्राथमिक करार
- बयाणा रक्कम
- करारनामा
- अटी व शर्ती
२. कायदेशीर प्रक्रिया
- मुद्रांक शुल्क
- नोंदणी
- हस्तांतरण प्रक्रिया
३. ताबा प्रक्रिया
- प्रत्यक्ष ताबा
- सीमांकन
- नवीन ७/१२ उतारा
शेवटचे महत्वाचे मुद्दे
जमीन व्यवहार करताना पुढील बाबींकडे विशेष लक्ष द्यावे:
- स्थानिक लोकांकडून माहिती घ्यावी
- जमिनीची प्रत्यक्ष पाहणी करावी
- तज्ञ वकिलांचा सल्ला घ्यावा
- सर्व व्यवहार चेक/डिजिटल पेमेंटद्वारे करावेत
- सर्व कागदपत्रे सुरक्षित ठेवावीत
जमीन व्यवहार हा आयुष्यातील सर्वात महत्वाचा निर्णय असू शकतो. त्यामुळे योग्य ती काळजी घेऊन, सर्व कायदेशीर बाबींची पूर्तता करून आणि तज्ञांचा सल्ला घेऊनच जमीन व्यवहार करावा. विशेषतः १९५६ च्या कायद्यानुसार जप्त केलेल्या जमिनींच्या बाबतीत अधिक सतर्कता बाळगणे आवश्यक आहे.