soybean market prices सध्या महाराष्ट्रातील सोयाबीन उत्पादक शेतकऱ्यांसमोर मोठे आर्थिक संकट उभे राहिले आहे. बाजारातील सोयाबीनच्या दरात सातत्याने होत असलेली घसरण आणि हमीभावापेक्षा कमी किंमत यामुळे शेतकरी वर्ग चिंताग्रस्त झाला आहे. या परिस्थितीचा सखोल आढावा घेऊया.
बाजारपेठेतील वाढती आवक
विदर्भ आणि मराठवाड्यातील प्रमुख बाजार समित्यांमध्ये सोयाबीनची आवक लक्षणीय प्रमाणात वाढली असून, एका दिवसात सुमारे ५२,९५९ क्विंटल सोयाबीनची आवक नोंदवली गेली आहे. विशेषतः वाशिम आणि अमरावती या बाजार समित्यांमध्ये सर्वाधिक आवक दिसून आली. या वाढत्या आवकीमुळे बाजारभावावर विपरीत परिणाम होत आहे.
विविध प्रकारच्या सोयाबीनचे दर
बाजारात तीन प्रकारच्या सोयाबीनची खरेदी-विक्री होत आहे: १. पिवळा सोयाबीन: ३,७०० ते ४,४५० रुपये प्रति क्विंटल २. लोकल सोयाबीन: ४,००० ते ४,२०० रुपये प्रति क्विंटल ३. पांढरा सोयाबीन: लालसगाव-निफाड बाजार समितीत ४,३०० रुपये प्रति क्विंटल
प्रमुख बाजार समित्यांमधील दरांचे विश्लेषण
विविध बाजार समित्यांमध्ये सोयाबीनच्या दरात मोठी तफावत दिसून येत आहे. वाशिम बाजार समितीत सर्वाधिक ४,४५० रुपये प्रति क्विंटल दर मिळत असला, तरी मलकापूर बाजार समितीत केवळ ३,७५० रुपये प्रति क्विंटल इतका कमी दर मिळत आहे. ही दरातील तफावत शेतकऱ्यांसमोरील एक मोठे आव्हान ठरत आहे.
शेतकऱ्यांवरील आर्थिक परिणाम
सध्याच्या बाजारभावामुळे शेतकऱ्यांना उत्पादन खर्चही वसूल होत नाही, ही अत्यंत गंभीर बाब आहे. शेतीसाठी लागणारी खते, कीटकनाशके, मजुरी आणि इतर खर्च विचारात घेता, सध्याचे दर शेतकऱ्यांना तोट्यात नेत आहेत. विशेषतः लोकल सोयाबीन उत्पादक शेतकऱ्यांना मिळणारे कमी दर त्यांच्यासाठी मोठे आर्थिक संकट निर्माण करत आहेत.
बाजारातील मंदीची कारणे
१. जागतिक बाजारपेठेतील उतार-चढाव २. स्थानिक मागणी-पुरवठ्यातील असमतोल ३. वाढती आवक आणि कमी होणारी मागणी ४. तेल मिलर्सकडून कमी खरेदी ५. निर्यातीतील घट
बाजारातील वाढती आवक लक्षात घेता, येत्या काळात सोयाबीनच्या दरात आणखी घसरण होण्याची शक्यता व्यक्त केली जात आहे. याचा थेट परिणाम शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नावर होणार असून, त्यांच्या आर्थिक स्थितीवर विपरीत परिणाम होऊ शकतो.
आवश्यक उपाययोजना
१. शासकीय स्तरावर हस्तक्षेप:
- हमीभावात वाढ करणे
- खरेदी केंद्रांची संख्या वाढवणे
- निर्यात प्रोत्साहन धोरणांची अंमलबजावणी
२. शेतकऱ्यांसाठी पर्यायी व्यवस्था:
- साठवणुकीसाठी गोदामांची सोय
- कृषी कर्जाच्या परतफेडीस मुदतवाढ
- विपणन सहकारी संस्थांचे बळकटीकरण
३. दीर्घकालीन उपाय:
- मूल्यवर्धित उत्पादनांवर भर
- शेतकरी उत्पादक कंपन्यांची स्थापना
- प्रक्रिया उद्योगांना प्रोत्साहन
सोयाबीन उत्पादक शेतकऱ्यांसमोरील सध्याची परिस्थिती अत्यंत बिकट आहे. एका बाजूला उत्पादन खर्च वाढत असताना, दुसऱ्या बाजूला मिळणारे दर घटत आहेत. या दुहेरी आव्हानांमुळे शेतकऱ्यांची आर्थिक कोंडी होत आहे. यावर तातडीने उपाययोजना न केल्यास, अनेक शेतकरी सोयाबीन पिकापासून दूर जाण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.
सोयाबीन बाजारातील सध्याची मंदी ही केवळ तात्पुरती नसून, यामागे अनेक संरचनात्मक कारणे आहेत. शेतकऱ्यांच्या हिताचे रक्षण करण्यासाठी शासन, कृषी विभाग आणि बाजार समित्यांनी एकत्रितपणे प्रयत्न करणे गरजेचे आहे. तसेच, दीर्घकालीन धोरणात्मक निर्णय घेऊन सोयाबीन शेतीला स्थिरता प्रदान करणे आवश्यक आहे.
